مقدمه‌ای بر طراحی افزونه برای نرم‌افزار Blender

مقدمه

Blender، نرم‌افزار قدرتمند و رایگان مدل‌سازی سه‌بعدی، به دلیل انعطاف‌پذیری و قابلیت توسعه‌پذیری بالای خود شناخته شده است. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی که به این نرم‌افزار اجازه می‌دهد تا نیازهای طیف وسیعی از کاربران را برآورده کند، قابلیت افزودن افزونه‌ها (Add–ons) است. افزونه‌ها ابزارهای جانبی هستند که عملکرد Blender را گسترش می‌دهند، قابلیت‌های جدیدی اضافه می‌کنند یا گردش کار موجود را بهبود می‌بخشند. این مقاله به شما یک دید کلی از نحوه طراحی افزونه‌ها در Blender و یک مثال ساده برای شروع می‌دهد.

چرا افزونه بنویسیم؟

ممکن است بپرسید چرا باید برای Blender افزونه بنویسیم؟ دلایل متعددی وجود دارد:

• اتوماسیون وظایف تکراری: بسیاری از کاربران Blender کارهایی را بارها و بارها انجام می‌دهند که می‌توانند با یک اسکریپت یا افزونه خودکار شوند.
• افزودن قابلیت‌های سفارشی: اگر نیازمندی خاصی دارید که در Blender به صورت پیش‌فرض وجود ندارد، می‌توانید آن را از طریق یک افزونه پیاده‌سازی کنید.
• بهبود گردش کار: افزونه‌ها می‌توانند ابزارها و پنل‌ها را به گونه‌ای سازماندهی کنند که سرعت و کارایی شما را افزایش دهند.
• اشتراک‌گذاری ابزارها: می‌توانید ابزارهایی را که برای خودتان ساخته‌اید با جامعه Blender به اشتراک بگذارید.

Blender از زبان برنامه‌نویسی پایتون (Python) برای توسعه افزونه‌ها استفاده می‌کند. این انتخاب به دلیل سادگی پایتون و جامعه بزرگ آن، فرآیند توسعه را برای بسیاری از افراد آسان می‌کند.

ساختار یک افزونه ساده

یک افزونه Blender معمولاً شامل یک یا چند فایل پایتون است که ساختار خاصی را دنبال می‌کنند. در ساده‌ترین حالت، یک افزونه می‌تواند تنها یک فایل .py باشد.

اجزای اصلی یک افزونه عبارتند از:

• اطلاعات ثبت نام افزونه: شامل نام، نسخه، نویسنده، و توضیحات افزونه است. Blender از این اطلاعات برای نمایش افزونه در لیست افزونه‌ها استفاده می‌کند.
• کلاس‌ها و توابع: منطق اصلی افزونه در اینجا قرار می‌گیرد. این می‌تواند شامل اپراتورها (Operators)، پنل‌ها (Panels)، منوها (Menus) و غیره باشد.
• توابع ثبت و حذف: توابع register() و unregister() برای بارگذاری و حذف افزونه از Blender استفاده می‌شوند.

مثال ابتدایی: افزودن یک مکعب در موقعیت دلخواه

بیایید یک افزونه بسیار ساده بسازیم که تنها یک کار انجام می‌دهد: افزودن یک مکعب به صحنه در مختصات $(1, 2, 3)$ با فشردن یک دکمه.

گام به گام:

1. ایجاد فایل افزونه:
   • یک فایل متنی جدید باز کنید.
   • آن را با نام add_custom_cube.py ذخیره کنید. (این نام می‌تواند هر چیزی باشد، اما برای وضوح بهتر است مرتبط با کارکرد افزونه باشد).
2. نوشتن کد پایتون:
   • کدهای زیر را در فایل add_custom_cube.py کپی کنید:

import bpy

# اطلاعات افزونه
bl_info = {
    "name": "افزودن مکعب سفارشی",
    ""author": "نام شما",
    "version": (1, 0),
    "blender": (3, 0, 0),
    "location": "3D View > Sidebar > My Custom Tools",
    "description": "یک مکعب در موقعیت (1, 2, 3) اضافه می کند.",
    "category": "Add Mesh",
}

# کلاس اپراتور (Operator)
class ADD_MESH_OT_CustomCube(bpy.types.Operator):
    bl_idname = "mesh.add_custom_cube"
    bl_label = "افزودن مکعب سفارشی"
    bl_options = {'REGISTER', 'UNDO'}
    def execute(self, context):
        bpy.ops.mesh.primitive_cube_add(location=(1, 2, 3))
        return {'FINISHED'}

# کلاس پنل (Panel)
class VIEW3D_PT_CustomCubePanel(bpy.types.Panel):
    bl_label = "ابزارهای سفارشی من"
    bl_idname = "VIEW3D_PT_CustomCubePanel"
    bl_space_type = 'VIEW_3D'
    bl_region_type = 'UI'
    bl_category = "My Custom Tools"

    def draw(self, context):
        layout = self.layout
        row = layout.row()
        row.operator(ADD_MESH_OT_CustomCube.bl_idname)

# توابع ثبت و حذف افزونه
def register():
    bpy.utils.register_class(ADD_MESH_OT_CustomCube)
    bpy.utils.register_class(VIEW3D_PT_CustomCubePanel)

def unregister():
    bpy.utils.unregister_class(ADD_MESH_OT_CustomCube)
    bpy.utils.unregister_class(VIEW3D_PT_CustomCubePanel)

if __name__ == "__main__":
    register()

3. شرح کد:
   • import bpy: این خط ماژول اصلی Blender (bpy) را وارد می‌کند که امکان تعامل با Blender را فراهم می‌آورد.
   • bl_info: یک دیکشنری حاوی متادیتای افزونه. blender حداقل نسخه Blender مورد نیاز را مشخص می‌کند. location نشان می‌دهد دکمه افزونه کجا ظاهر می‌شود.
   • class ADD_MESH_OT_CustomCube(bpy.types.Operator):: این یک اپراتور است. اپراتورها عملیاتی را در Blender انجام می‌دهند.
     • bl_idname = "mesh.add_custom_cube": یک شناسه منحصر به فرد برای این اپراتور.
     • bl_label = "افزودن مکعب سفارشی": متنی که روی دکمه نمایش داده می‌شود.
     • bl_options = {'REGISTER', 'UNDO'}: این گزینه‌ها اجازه می‌دهند عملیات در تاریخچه Undo/Redo ثبت شود.
     • def execute(self, context):: تابعی که وقتی اپراتور فراخوانی می‌شود، اجرا می‌شود.
       • bpy.ops.mesh.primitive_cube_add(location=(1, 2, 3)): این خط دستور اضافه کردن یک مکعب را در Blender فراخوانی می‌کند و موقعیت آن را روی $(1, 2, 3)$ تنظیم می‌کند.
       • return {'FINISHED'}: نشان می‌دهد که عملیات با موفقیت به پایان رسیده است.
   • class VIEW3D_PT_CustomCubePanel(bpy.types.Panel):: این یک پنل است. پنل‌ها فضایی در رابط کاربری Blender هستند که می‌توان دکمه‌ها و تنظیمات را در آن‌ها قرار داد.
     • bl_label, bl_idname, bl_space_type, bl_region_type, bl_category: اینها مشخص می‌کنند پنل کجا و چگونه در رابط کاربری ظاهر شود.
     • def draw(self, context):: تابعی که محتویات پنل را ترسیم می‌کند.
       • layout = self.layout: دسترسی به چیدمان پنل.
       • row = layout.row(): یک ردیف جدید در پنل ایجاد می‌کند.
       • row.operator(ADD_MESH_OT_CustomCube.bl_idname): دکمه‌ای ایجاد می‌کند که اپراتور ADD_MESH_OT_CustomCube را فراخوانی می‌کند.
   • def register(): و def unregister():: این توابع توسط Blender فراخوانی می‌شوند تا کلاس‌های اپراتور و پنل را ثبت یا حذف کنند. این برای بارگذاری و حذف صحیح افزونه ضروری است.
   • if __name__ == "__main__": register(): این خط تضمین می‌کند که اگر فایل به صورت مستقیم اجرا شود، افزونه ثبت می‌شود.
4. نصب افزونه در Blender:
   • Blender را باز کنید.
   • به Edit > Preferences بروید.
   • در پنجره Preferences، تب Add-ons را انتخاب کنید.
   • روی دکمه Install... کلیک کنید.
   • فایل add_custom_cube.py را که ذخیره کرده‌اید، پیدا کرده و انتخاب کنید.
   • روی Install Add-on کلیک کنید.
   • در لیست افزونه‌ها، افزونه با نام “افزودن مکعب سفارشی” (یا نامی که در bl_info داده‌اید) را جستجو کنید.
   • تیک کنار نام افزونه را بزنید تا فعال شود.
5. استفاده از افزونه:
   • به پنجره 3D Viewport برگردید.
   • با فشردن کلید N یا کشیدن دستگیره کوچک سمت راست Viewport، Sidebar را باز کنید.
   • یک تب جدید با عنوان “My Custom Tools” (ابزارهای سفارشی من) را مشاهده خواهید کرد.
   • روی این تب کلیک کنید.
   • دکمه‌ای با عنوان “افزودن مکعب سفارشی” را خواهید دید.
   • روی این دکمه کلیک کنید. یک مکعب جدید در مختصات $(1, 2, 3)$ به صحنه شما اضافه خواهد شد.

نکات تکمیلی

• اشکال‌زدایی (Debugging): هنگام نوشتن افزونه، ممکن است با خطاها مواجه شوید. برای اشکال‌زدایی، می‌توانید از پنجره Console در Blender (Window > Toggle System Console) استفاده کنید تا خروجی‌ها و پیام‌های خطا را مشاهده کنید. همچنین می‌توانید از دستور print() برای نمایش مقادیر در کنسول استفاده کنید.
• مستندات Blender API: برای توسعه پیشرفته‌تر، آشنایی با API (Application Programming Interface) بلندر ضروری است. مستندات رسمی Blender API (به صورت آنلاین قابل دسترسی است) منبع کاملی برای یافتن تمام توابع و کلاس‌های موجود است.
• سازماندهی کد: برای افزونه‌های بزرگ‌تر، بهتر است کد خود را به چندین فایل تقسیم کنید و از پکیج‌های پایتون استفاده کنید تا مدیریت کد آسان‌تر شود.

طراحی افزونه برای Blender دریچه‌ای به سوی سفارشی‌سازی بی‌نهایت و خودکارسازی فرآیندها در این نرم‌افزار قدرتمند است. با یادگیری اصول پایتون و API Blender، می‌توانید ابزارهایی بسازید که نه تنها به شما کمک می‌کنند، بلکه تجربه کاری دیگر کاربران Blender را نیز بهبود می‌بخشند. این مثال ساده فقط آغاز راه است و پتانسیل ساخت افزونه‌ها در Blender بسیار گسترده است.